مدیریت بحران زلزله با استفاده از GIS

در ادامه آموزش های سایت همیارپروژه نرم افزار GIS ارائه خواهد شد .آموزشها از مقدماتی تا پیشرفته ادامه دارد و ما به شما  در نرم افزار GIS را یاد خواهیم داد. با ما همراه باشید.

مدیریت بحران زلزله با استفاده از GIS

استفاده از فن‌آوری‌های روز و سیستم‌های رایانه‌ای از مهم‌ترین مؤلفه‌ای است که امروزه در بحث مدیریت بحران مورد الزام قرارگرفته است. در بسیاری از بحران‌ها زمان لازم برای جمع‌آوری اطلاعات از منابع وجود ندارد و این امر موجب واکنش در مقابله با بحران بر اساس حدس و تصمیم‌گیری بدون در اختیار داشتن اطلاعات صحیح و جمع خواهد شد. در سیستم اطلاعات جغرافیایی می‌توان داده‌های غیرمکانی را به‌گونه‌ای منطقی به داده‌های مکانی ارتباط داد و همه اطلاعات قیاسی و سنتی را به داده‌های رقومی تبدیل و سازمان‌دهی نمود. با توجه به فاکتورهای وقوع بلایای طبیعی ازجمله زلزله وابسته به زمین‌اند، تهیه لایه‌های اطلاعات مکانی مربوط به این فاکتورها و همپوشانی آن‌ها با نقشه‌های مناطق شهری امری ضروری است که اگر این کار در قالب یک سیستم مکانیزه اطلاعات مکانی صورت پذیرد، می‌تواند به مدیران و برنامه‌ریزان در تصمیم‌گیری‌ها و تدابیر لازم در مدیریت بحران به‌طور مؤثر یاری رساند. هدف این تحقیق ایجاد مدلی است که بتواند فعالیت‌ها و وظایف گروه‌های مدیریت بحران را در نظر گرفته و با به‌کارگیری تحلیل‌های GIS و با در نظر گرفتن موقعیت مکانی نقاط بحران را دیده و الویت بندی این وظایف،در سازمان‌دهی و مدیریت به این افراد که به فعالیت‌ها و ارتباط و برهم‌کنشی که فعالیت هر فرد با فعالیت سایر نفرات می‌تواند داشته باشد.

زلزله از شایع‌ترین بلاهای طبیعی است که به‌طور چشمگیری سرزمین ایران را تهدید می‌کند. پس از وقوع زلزله،مدیریت بحران از اصلی‌ترین اولویت‌ها بشمار می‌آید.امداد به مجموعه کمک‌های اضطراری(نظیر آب،غذا،سرپناه اضطراری و غیره ) که به آسیب دیدگان سوانح ارائه می‌گردد اطلاق شده و نجات به مجموعه اقداماتی اطلاق گردیده که موجب دستیابی به فرد آسیب‌دیده در معرض خطر،رهاسازی از محل درگیر و انتقال او به محل امن می‌شود.در کلیه عملیات مدیریت بحران،برنامه‌ریزی جامع و کارآمد،استفاده مؤثر از منابع،تعیین حوزه عملیات،سازمان‌دهی نیروها و فعالیت‌ها،عدم انجام موازی کاری‌های پنهان و آشکار،استفاده بهینه از زمان خصوصی در ساعات اولیه حادثه و استفاده از فنّاوری‌های مرتبط از ضروریات به شمار می‌آیند.در این راستا، یکی از فنّاوری‌هایی که به‌طوری کارا می‌تواند در عملیات مدیریت بحران به کار گرفته شود،سیستم اطلاعات مکانی است.در سیستم یادشده،با ذخیره‌سازی داده‌های مکانی(نقشه‌های توپوگرافی،پلان‌ها،نقشه‌های شیب بندی، معابر،نقشه‌های سازندها،عکس‌های هوایی،تصاویر ماهواره ایی، نقشه‌های تخریبی منطقه و …) همراه با داده‌های توصیفی( آمار و ارقام موضوعی درزمینه مای متفاوت تخریبی،اقتصادی،اجتماعی، هزینه‌های اجرایی ، متن‌های اطلاعاتی و …)امکان ایجاد پایگاه اطلاعاتی را فراهم می‌گردد. با استفاده از این پایگاه ، می‌توان ارتباط میان داده‌های مکانی و توصیفی را برقرار نمود و نیز امکان انتساب اطلاعات را بر روی نقشه‌های مختلف اجرایی،برنامه‌ریزی و غیره به وجود آورد. در این راستا رساله حاضر با توجه به موارد یادشده و عنایت به توانمندی بالقوه‌ای که سیستم اطلاعات مکانی در مدیریت بحران زمین‌لرزه خواهد داشت و نیز اهمیت مدیریت مناسب در زمان ابتدای وقوع زلزله، سعی می‌کند تا از قابلیت‌های سیستم اطلاعات مکانی استفاده کرده و عمل مدیریت بحران زمین‌لرزه را به نحوی کارا و مناسب انجام دهد.

بحران

حادثه‌ای که به‌طور طبیعی و یا توسط بشر به‌طور ناگهانی و یا به‌صورت فزاینده به وجود آید و سختی و مشقتی را به جامعه‌ی انسانی تحمیل نماید. اصولاٌ بحران وضعتی است که طی آن روش‌های معمول و متداول مواجهه با مشکلات و مسائل فاقد کار آیی باشند. از دید سامانه‌ای یک بحران عبارت‌اند از وضعیتی که نظم سیستم اصلی یا قسمت‌هایی از آن را که ما سیستم فرعی می‌نامیم مختل کرده و پایداری آن را به هم می‌زند.

انواع بحران

کارشناسان مدیریت بحران انواع بحران‌ها را به‌صورت های زیر دسته‌بندی و تعریف کرده‌اند:

الف) طبیعی : مانند زلزله – سیل –طوفان – آتش‌فشان – خشک‌سالی –موج های دریایی ناشی از زلزله – گردبادهایی استوایی-شکاف زمین – آتش‌سوزی طبیعی جنگل‌ها و بیشه‌ها

ب) انسانی: مانند جنگ-شورش های اجتماعی

ج)فنّاوری : مانند انفجار نیروگاه مای اتمی

د) اکولوژی : مانند آلودگی های وسیع کره زمین و آلودگی مای جوی محیط‌زیست

بحران زلزله

زلزله آزاد شدن ناگهانی انرژی بسیار زیادی در مدت‌زمان خیلی کوتاه است، که در اثر بروز ا اغتشاش در پوسته زمین به وقوع می­پیوندد. زلزله ممکن است ده‌ها، صدها یا هزاران سال انرژی مسدود شده را در چند ثانیه آزاد کند. زلزله به‌عنوان یک پدیده طبیعی به‌خودی‌خود نتایج نامطلوبی در پی ندارد، آنچه از این پدیده یک فاجعه می‌سازند، عدم پیش‌گیری از تأثیر آن وعدم آمادگی جهت مقابله با عواقب آن و مشخصات کالبدی و عملکردی سکونت‌گاه است که باعث ایجاد آسیب‌پذیری و اثرات زیان بارشده و تأثیر سوانح و جامعه را تشدید می‌کند. به هر صورت مادامی‌که عدم خسارت زا و بحران‌ساز آن باشیم. چنین عواقبی براثر وجود آسیب‌پذیری در ابعاد مختلف مربوط به زندگی بشر  پدید می‌آیند که بررسی و شناسایی آن‌ها، مدیریت بحران را کاهش ابعاد خطر رهنمون خواهد ساخت. «اثرات ناشی از زمین‌لرزه خود را به‌صورت آسیب مای جانی، مالی و اجتماعی نمایان کرده و آثار ناهنجار حاصله وعدم مقابله با آن‌ها بحران زمین‌لرزه را ایجاد می‌کند.

ماهیت بحران زلزله

به‌منظور شناخت ماهیت مطالعات اهداف برنامه‌ریزی مدیریت بحران ابتدا باید به بررسی اجمالی ماهیت بحران ناشی از وقوع زلزله و مجموعه عواملی که زلزله را از یک لرزش طبیعی زمین به یک بحران فراگیر ملی تبدیل می‌کند پرداخت، که به‌صورت مؤلفه‌هایی از زیر بیان می‌شود:

الف- غیرقابل‌پیش‌بینی بودن زمان وقوع و شدت زلزله وقوع غافلگیرانه‌ی آن و عدم تطابق ارگانیک سازه های موجود جهت مقاومت در برابر آن

ب- غیرمستمر بودن وقوع زلزله و عدم وجود دوره‌ی زمانی منظم برای وقوع آن

ج- وسعت منطقه‌ی آسیب‌پذیر و گسترش آن در فاصله زمانی بسیار کوتاه

د- تعداد و تنوع تظاهر طبیعی زلزله در اشکال مختلف: شکست زمین، لغزش زمین، سقوط سنگ در مناطق کوهستانی، آبگونی زمین و…

ه- تعداد و تنوع تظاهر بحران ناشی از وقوع زلزله به‌صورت مای تخریب ابنیه و تأسیسات زیرساختی، آتش‌سوزی و انفجار، مشکلات بهداشتی، ناامنی اجتماعی و …

و- گسترش زنجیره‌ای بحران از وضعیت ساده به پیچیده در تمامی عرصه مای حیات اجتماعی جامعه

سیستم اطلاعات جغرافیایی

سيستم اطلاعات جغرافيايي در شکل ابزاري خود، به‌عنوان «سيستم­هاي کامپيوتري براي مديريت، بررسي و ارائه­ی داده­هاي جغرافيايي» تعريف ميشود . به عبارتی دیگر سیستم‌های اطلاعات جغرافيايي تكنيكي كمي در تصمیم‌گیری‌ها، تعيين روندها و مکان‌یابی است كه در مطالعات مربوط به مكان و سطوح مختلف برنامه‌ریزی بكار گرفته می‌شوند.

نقش GIS در مدیریت بحران

GIS یک مکانیزم مناسب برای جمع‌آوری و نمایش داده‌های حیاتی در زمان وقوع بحران را فراهم می‌سازند. با توجه به فاکتورهای وقوع بلایای طبیعی ازجمله زلزله وابسته به زمین‌اند، تهیه لایه‌های اطلاعات مکانی مربوط به این فاکتورها و همپوشانی آن‌ها با نقشه‌های مناطق شهری امری ضروری است که اگر این کار در قالب یک سیستم مکانیزه اطلاعات مکانی صورت پذیرد، می‌تواند به مدیران و برنامه‌ریزان در تصمیم‌گیری‌ها و تدابیر لازم در مدیریت بحران به‌طور مؤثر یاری رساند. امروزه سیستم اطلاعات جغرافیایی با داشتن قابلیت‌هایی نظیر اخذ داده، ذخیره‌سازی، پردازش، بازیافت، تجزیه‌وتحلیل، بهنگام سازی و نمایش اطلاعات مکانی در فرمت‌های مختلف، به شکل سیستمی مؤثر و کارا در خدمت شهرسازی و مدیریت بحران درآمده است که می‌تواند در کلیه فازهای مدیریت بحران با تهیه نقشه، همپوشانی لایه‌های اطلاعاتی در تعیین مناطق مواجه با بحران وارد عمل شود.

GIS و فاز کاهش اثرات

اصلی که در این فاز باید موردتوجه قرار گیرد، مدنظر قرار دادن خطرات زلزله در تمامی سطوح برنامه‌ریزی مخصوصاً برنامه‌ریزی شهری هست. در این مرحله، پس از تشکیل پایگاه داده، ارزیابی میزان ریسک‌پذیری منطقه انجام می‌گیرد. وضعیت توپوگرافی منطقه، زمین‌شناسی، گسل‌ها، آب‌های زیرزمینی، کاربری‌های موجود و شرایط لرز‌ه‌ای با توجه به زلزله‌های اتفاق افتاده در منطقه بررسی می‌شود. داده‌های مرتبط با جمعیت، ساختمان‌ها (بر اساس نوع سازه، پراکندگی، تعداد طبقات، سن و …)، تأسیسات شهری (شامل ایستگاه‌های آتش‌نشانی، مراکز نیروی انتظامی، تأسیسات دولتی، بیمارستان‌ها، آموزشی، پارک‌ها و فضاهای باز عمومی و …)، شریان‌های ارتباطی (آب، برق، گاز، مخابرات و …)، که در صورت آسیب‌دیدگی، خطرات زیادی را ایجاد خواهند کرد، شبکه‌های راه‌های ارتباطی و نقشه تأسیسات خطرزا گردآوری، آماده‌سازی و وارد پایگاه داده GIS می‌شوند. پس از سناریوی زلزله، قادری خواهیم بود تا حوزه تأثیر آن را با استفاده از تحلیل‌های GIS برآورد کرده و به ارزیابی خطرات ناشی از آن بپردازیم.

GISو فاز آمادگی

در این مرحله GIS، لازم به ایجاد شناخت کافی نسبت به موقعیت مورد نظر می باشد که در GIS جهت مدیریت بحران زلزله نیاز به شناخت داده های مکانی مورد نظر جهت مدل نمودن از محیط واقعی می باشد. همچنین با بررسی زلزله های پیشین و ارگان های مرتبط با داده های مکانی مورد نظر به شناخت کافی و اقدام به تهیه پایگاه داده مکانی به روز و جامع می یابیم.

GISو فاز پاسخگویی

در این فاز، از طریق تعیین کانون‌های زلزله به کمک GIS، می‌توان با بررسی و تقسیم گروه های امداد و نجات وظایف آنها  در لایه های مکانی اولویت بندی و مدل نمود که در زمان مشخص و مکان مشخص وظایف گروه های امداد و نجات مشخص باشد.

GISو فاز بازسازی

این مرحله پس از حل مشکلات و حالت غیرعادی و اضطراری آغاز می‌گردند که می‌توان آن را به دو بخش بازسازی کوتاه‌مدت و بلندمدت تقسیم‌بندی کرد.

تصمیم گیری مکانی

داده‌های مکانی ، عبارت از اقلام اطلاعاتی خام، نامرتب و پردازش نشده هستند که مرتبط با موقعیت مکانی و جغرافیایی مشخصی می‌باشند. داده‌های مکانی به‌خودی‌خود از ارزش و کار آیی اندکی برخوردار هستند و جهت سودمند ساختن آن‌ها بایستی تحت پردازش و تحلیل‌های مکانی قرار گیرند.

مکان‌يابي

توزیع بهینه کاربری‌ها و مراکز خدماتی مسئله‌ای است که اغلب اوقات برنامه ریزان با آن سرکار دارند. چراکه به دلیل رشد پرشتاب جمعیت و کالبد شهرها، مشکلاتی مانند کمبود و عدم توزیع فضایی کاربری‌ها به وجود آمده است. مکان‌يابي فعاليتي است که قابليت‌ها و توان‌هاي يک منطقه را ازلحاظ وجود زمين مناسب و کافي و ارتباط آن با ساير کاربري‌ها و تسهيلات شهري براي انتخاب مکان مناسب براي کاربري خاص مورد تجزیه‌وتحلیل قرار مي‌دهد. بر اساس اين دو عامل بسيار کلي، پنج معيار در مکان‌يابي عملکردهاي شهري، ملاک برنامه­ريزي کاربري زمين شهري قرار مي­گيرد: سازگاري، دسترسي، مطلوبيت، کارايي و ايمنی

در اینجا آشنایی با نرم افزار GISبخش اول به اتمام رسیده است و در آموزش های بعدی به مباحث دیگر آموزش GIS می پردازیم. همچنین از شما مخاطبین عزیز سایت همیارپروژه دعوت می کنم که برای پروژه GIS خود آموزش های ما را دنبال نمایید.

نویسنده : زهرا رستمی

جهت سفارش پروژه به لینک زیر مراجعه نمایید :

سفارش پروژه

همچنین می توانید برای ارتباط سریعتر با شماره و آیدی تلگرام زیر تماس حاصل کنید :
۰۹۱۱۷۹۸۳۷۰۹– آیدی تلگرام : @fnalk

از طریق کلیک برروی آیکن های زیر میتوانید پروژه خود را در تلگرام و یا واتساپ برای ما ارسال کنید:

ثبت سفارش در واتس آپ ثبت سفارش در تلگرام